Müqəddəs elimizin ən sevimli bayramı olan Novruz bayramı bu gün yaz bayramı kimi qəbul olunsa da, bu bayram haqda həqiqətlər hələ də açılmamışdır. Son dövr araşdırıcılarının gəldiyi nəticəyə görə Novruz bayramı eyni zamanda Həzrəti Əlinin doğumu, taxta çıxdığı və Fatimə ilə evləndiyi gündür. O digər tərəfdən Həzrəti Məhəmmədin peyğəmbərliyə məbus olduğu, Cəmşid padişahın Azərbaycanda taxta çıxdığı, Həzrəti Adəmin yaradıldığı, Yunus peyğəmbərin balığın qarnından çıxdığı və Nuh peyğəmbərin gəmisinin qayaya oturduğu gündür (sayt: http://www.sarigelin1.com/Az/QonaqShairler/HSherghi/HSherghi_1.html). Belə çıxır ki, Novruz bayramı İslam dini ilə də bağlıdır.

 

Dahi Firdovsinin “Şahnamə” əsərində xüsusi nəzərə çatdırır ki, Cəmşid şah bir dənizi keçib Göyə ilk ayaq açır. Göydə Kəyan taxtı qurub, divin çiynində taxta çıxan Cəmşid, fəzada Günəştək qərar tutur və məhz bu günə xalq Novruz adı qoyur ki, bu gündən təzə il başlanır (Firdovsi, “Şahnamə”, 1987, səh.33). Belə çıxır ki, Novruz bayramı Cəmşid şahın göydəki Kəyan taxtında Günəştək qərar tutmasının bayramıdır. Əgər biz bu rəmzin mənbəyini axtarsaq, oxşar hadisəyə 5500 illik tarixi olan qədim Misir yazılarında rast gələ bilərik. Qədim Misir yazılarında bu hadisə göydə Ra - Günəş diski ilə birləşən Allaha aid edilir: «Otuzuncu ilin, subasmanın üçüncü ayı, yeddinci gün, Allah özünün göydəki sarayına (günəş Allahının göydəki evi) qalxdı, aşağı və yuxarı Misirin şahı Sexotepibre, O göyə ucaldı və günəş diski ilə birləşdi, «İlahi bədən», onu yaradana qovuşdu. Paytaxt sükutdadır, ürəklər qəmgindir, Böyük darvazalar bağlandı, saray əyanları, başlarını dizlərinə əyib əyləşmişlər, xalq ah-zar içindədir» (“Сказки и повести древнего Египта», Л.1979, səh.9). Qədim Misir dilçiliyində “Sexotepibre” kimi qeyd olunan rəmz “Pta Allahının ruhu” mənasında qədim Misirdə yerin-göyün sahibi adlanan Ra-Amon Allahına aid edilən rəmzdir. Mənbələrə görə Amon Allahı göydə Ra günəş diskini yaratmış, bədəni fiziki öləndən sonra onun ruhu göyə qalxaraq bu disklə birləşmiş və Ra-Amon (Ra-Əman) Allahına çevrilmişdir. Məşhur araşdırıcı C. Frezer isə bu Allahı Silvi şahlarının banisi kimi qeyd edir ki, o da öləndən sonra Allaha çevrilərək Alban dağlarının üstündəki fəzada qərar tutmuşdur (Дж. Фрезер, «Золотая ветвь», М., 1986, səh.147).

 

İslamda Ra-Amon, yəni Ra-Əman rəmzi Rəhman kimi qalmışdır. Bilavasitə rəmzləri “oxuya bilən” tayfa üçün yazılmış Quran kitabında Ra-Amonun, yəni Rəhmanın göyə ucalması hadisəsi belə təsvir olunur: «O elə bir yaradıcıdır ki, yerdəki hər şeyi sizin üçün yaratdı: sonra iradəsini Göyə yönəldib, onları yeddi Göy olaraq düzəltdi… Allah Göyləri dirəksiz ucaltdı, sonra öz taxtında qərar tutdu və Günəşi, Ayı özünə tabe etdi… Rəhman ərşə hakim oldu (Quran, 2:29, 13:2, 20:5). Belə çıxır ki, müsəlmanların Rəhman adlandırdıqları tək Allah, elə qədim Misirdə yerin-göyün ağası adlandırılan və göydə ruhlar dünyası yaratmış Ra-Amon Allahıdır. Novruz bayramı da pir (firon) Amonun (Əman) Rəhman Allahına çevrilməsi və göydə ruhlar dünyasını yaratması bayramıdır.

 

İbn Fəhd Hillinin (841 h.q) «Əl-muhəzzəbul-bare» kitabına görə İmam Sadiq (ə) buyurmuşdur: «Novruz günü Allahın Rəsulunun (s) Qədir-xumda müsəlmanlardan möminlərin əmiri Əli (ə) barədə beyət aldığı və müsəlmanların onun vilayətini təsdiq etmələrini istədiyi gündür. Bu beyətdə möhkəm duranların xoş halına və bu beyətdən boyun qaçırıb onu sındıranların vay halına. Bu, Allah-Taalanın əmri ilə Peyğəmbərin (s) Əli (ə)-ı cinlərin məntəqəsinə göndərib onlardan əhd-peyman almasını istədiyi gündür. Bu, Əli (ə)-ın Nəhrivanlılara qələbə çaldığı və Zussədiyyəni qətlə yetirdiyi gündür. Bu, İmam Zamanın (ə.c) zühur edəcəyi və Allahın izni ilə Dəccala qələbə çalıb, onu Kufənin zibilxanasında dara çəkəcəyi gündür...» (sayt: http://kovser.az/index.php?adid=MjAvMi50eHQ=). Əllamə Məclisinin (1111 h.q) «Biharul-ənvar» kitabına görə isə İmam Sadiq (ə) demişdir: «Novruz günü, Allahın bəndələrindən Ona pərəstiş edib şərik qoşmamaları, Peyğəmbər (s) və onların höccətlərinə tərəfdar olmaları və İmamlara iman gətirmələri üçün əhd-peyman aldığı gündür. Bu, günəşin çıxdığı, küləklərin əsməyə başladığı və torpaqdakı güllərin bəhrələndiyi gündür. Bu, Nuh (ə) gəmisinin Cud dağının sahilinə çıxdığı və ölüm qorxusundan ev-eşiklərindən çıxmış minlərlə insanın dirildiyi gündür. Bu, Cəbrailin (ə) İslam Peyğəmbərinə (s) nazil olduğu və Peyğəmbərin (s) İmam Əli (ə)-ı Məscidul-həramda Qureyşin bütlərini sındırmaq üçün çiyninə çıxartdığı və həmçinin İbrahim (ə)-ın bütləri qırdığı gündür. Bu gün Peyğəmbərin (s) səhabələrinə Əli (ə) ilə beyət etmələrinə göstəriş verdiyi və Əli (ə)-ı cinlərin yanına beyət almaq üçün göndərdiyi gündür” (yenə orada). Bu isə o deməkdir ki, Novruz bayramı eyni zamanda İslamla bağlıdır.

 

Sufi dahilərindən olan İbn Ərəbiyə görə İslam dininin yaşı üç min ildən çoxdur və İbrahim, Yaqub və s. peyğəmbərlər də müsəlman olmuşlar: «Böyük Allah demişdir: Bu Dini İbrahim oğullarına və Yaquba da vəsiyyət etdi: Ey oğullarım, Allah sizin üçün Din seçdi: müsəlman olaraq ölün» - yəni Ona tabe olaraq». Burada ölümün xüsusi nəzərə çatdırılması, dinin bilavasitə öləndən sonrakı həyat üçün vacibliyi mənasındadır. Ərəbi xüsusi nəzərə çatdırır ki, burada Din – «əlif» və «lam» səsləri ilə qeyd olunmuşdur ki, bu da - Əl, yəni El – «Göydəki el», «ruhlar dünyası» deməkdir. Böyük Allahın dediyi - «Allahda olan bu Din – İslamdır» (Quran 3:19) ifadəsi isə «Allahda olan bu dünya – İssi Aləmdir», yəni «Göydəki aləm - (Amon) Allahın ruhundadır» fikrini ifadə edir. Çünki İslam rəmzi – “İssi-Aləm”, yəni göydəki aləmin ruhu mənasındadır. Tövratda, İbrahimlə bağlı yazılarda İslam [S-LM] rəmzi yox, İsmail [S-ML] rəmzi işlənir ki, bu da məna etibarilə eyni, yəni “Aləm İssi” mənasını verir. Əgər nəzərə alsaq ki, “müsəlman” [MS-L-MN] rəmzi də sufilikdə “Amonun [MN] səma [SM] eli [L]” fikrini ifadə edir, razılaşarıq ki, “müsəlman olaraq ölün” ifadəsi – “Amon Allahının səmadakı, yəni göydəki elini qəbul edərək ölün” kimi başa düşülməlidir.

 

Quranda «əl-İslam» rəmzi məna etibarilə «əl-İman» (əl-Əman) və «əd-Din» rəmzlərinə yaxındır. “Din” [DN] rəmzi Ədn [DN] cənnətinin adı ilə eyni formada yazılır ki, bu da “Din”in Göydə yaradılmış el, yəni Ədn (Eden) cənnəti olması deməkdir: «Allah mömin kişi və qadınlara əbədi qalmaq üçün altından çaylar axan bağlar və Ədn cənnətində gözəl yaşayış yeri vəd etmişdir… Onların Allah yanındakı mükafatı – altında çaylar axan Ədn cənnətidir ki, onlar orada əbədi qalacaqdır…» (Quran, 9:72, 98:8). Belə çıxır ki, müsəlman olaraq ölmək, Allahın yaratdığı Ədn cənnətində, yəni İslam «Din»ində əbədi həyat qazanmaq mənasındadır.

 

Ədn bağları qədim Misir mənbələrində ruhlar dünyası mənasında “Böyük yaşıllıq” adlandırılır ki, yaşıl rəng qədim Misirdə dirilmə rəmzi sayılır. Qədim Misir mənbələrində yaşıl rəng göydə yaradılmış Qeb torpağına aid edilir və bu rəmz islamda Qiblə (“Kitabi Dədə Qorqud”da Qaba Aləm), yəni Qeb elı kimi qalmışdır. Buxari hədislərində yaşıl rəngi ölümsüzlük qazanmış Xıdırla əlaqələndirir ki, türklərdə Xıdır obrazı Xızır peygəmbər kimi göstərilir.

 

Qiblə rəmzi qədim mənbələrdə Kibela kimi qeyd olunurdu ki, Kibelanın böyük yaz bayramı martın 22-də keçirilirdi. C. Frezerin yazdığına görə qədim Finikiya, Misir, Yunanıstan, Suriya və s. ölkələrdə keçirilən bu bayram - Tammuz/Ta-uz, Adonis, Attis və s. Allahların ölüb-dirilməsi bayramı ilə eynidir və öz köklərini qədim Misirdə keçirilən «Oziri Allahının ölüb-dirilməsi» mərasimindən götürmüşdür ki, bu mərasim sonralar xristianlıqda İsanın ölüb-dirilməsi kimi qalmışdır. Daha sonralar, Oziri Allahının ölməsi ayrılıqda Aşura kimi, dirilməsi isə Novruz bayramı kimi qeyd olunur. Aşura (Assur/Azər) rəmzi sufilikdə və qədim Misir dilçiliyində, Novruz/Nouruz rəmzi kimi Azəran/Azər mənasındadır.

 

Novruz bayramında keçirilən törəndə Kosanın ölməsi və sonra birdən dirilməsi, bu bayramın həqiqətən qədim Misir Allahının ölüb-dirilməsi bayramı ilə eyni olması deməkdir. Ümumiyyətlə, “Kosa” [KS] rəmzi sufilikdə eyni mənalı “XZ” rəmzi ilə eynidir ki, Novruz bayramındakı Xızır rəmzi də bu rəmzdən yaranmışdır. Novruz bayramında “Xızır, Xızır Xız gətir, var dərədən od gətir” deyimi isə onu göstərir ki, Kosa, Xızır obrazları ölümsüzlüklə və bu ölümsüzlüyü verən “Xız” enerjisi ilə, yəni yer kürəsini əhatə edən ilahi od - ilkin materiya ilə bağlıdır. Ən qədim Misir yazılarında “XZ”, “KZ” və s. oxşar rəmzlər həyat enerjisini, yəni ilkin materiyanı bildirirdi. Deməli, Kosanın obrazı, Prometey (Musa peyğəmbər və s. obrazlar) tərəfindən yerə gətirilmiş bu ilahi odun, yəni ilkin materiyanın obrazıdır ki, məhz bu enerjinin hesabına insan - kamil insana (Homo sapiens) çevrilmişdir. Əgər nəzərə alsaq ki, pəhləvicə “İlahi Od” mənasını verən müqəddəs elimizin Azər adı qədim Misirin Oziri (Osiris) rəmzi ilə eynidir, razılaşarıq ki, “Odlar yurdu Azərbaycan” deyəndə adi od yox, ilahi od olan ilkin materiya başa düşülməlidir.

 

Əflatun (Platon) bildirir ki, İlkin materiya öz xüsusiyyətinə görə asanlıqla su, hava, torpaq və oda çevrilir. Bu isə o deməkdir ki, göydəki ruhlar dünyası da məhz bu dörd ünsürün “köməyi” ilə yaradılmışdır. Belə çıxır ki, Tövratdakı Allahın Dünyanı 7 günə yaratması hadisəsi məhz göydəki ruhlar dünyasına aiddir və Novruzun 4 çərşənbəsi də bilavasitə bu yaranışa işarədir.

 

Bildirmək istərdim ki, qədim mənbələrdə Misir iki yerə - aşağı və yuxarı Misirə bölünürdü ki, yuxarı Misir dedikdə göy səhralarında yaradılmış ruhlar dünyası və yerdəki Allahlar ölkəsi olan Ta-meri/Tamar eli nəzərdə tutulurdu. Əhdi-Ətiqdə, Yezekiil peyğəmbərin kitabında Misir və Assur rəmzləri dünya ağacı timsalında Allahın ilkin materiyadaki, yəni göydəki eli mənasında göstərilir (Əhdi-Ətiq, Yezek.31:3,4,7). Ta-meri/Tamar rəmzi qədim mənbələrdə marlar ölkəsi mənasında bilavasitə Midiyaya aid edilir ki, bu ölkə də məhz Azərbaycanda yerləşmişdir. Məşhur tədqiqatçı D. Rola görə Misir rəmzi M-Əsər, yəni “Əsərdən doğulmuş” (Osiris/Oziri) mənasındadır ki, bu da Misir, Aşşur/Assur/Assuriya (Azəriyyə) rəmzlərinin bilavasitə Azər elinə aid edilməsi deməkdir. Belə çıxır ki, qədim mənbələrdəki Misir, Assur və s. rəmzləri göydə yaradılmış ruhlar dünyasına aiddir. Tarixçi B. A. Turayev də xüsusi qeyd edir ki, amoreylər, yəni marlar ölkəsi olan Kadeş (Kadus – F. G. B.) – Aziru (Azəri – F. G. B.) şahlığıdır. Əgər nəzərə alsaq ki, ötən əsrin 50-ci illərinə qədər Azərbaycanda Azər adından bir neçə dəfə çox Misir, Misirxan, Tumar, Tomarxan adı yayılmışdı, razılaşarıq ki, qədim mənbələrdə Misir ölkəsi, Allahlar yurdu dedikdə məhz Azəri eli başa düşülməlidir.

 

Digər tərəfdən, İbn Fəhd Hillinin, Məclisinin gətirdiyi sitatlara görə Novruz bayramı eyni zamanda Allah-Taalanın əmri ilə Peyğəmbərin (s) Əli (ə)-ı cinlərin məntəqəsinə göndərib onlardan əhd-peyman almasını istədiyi gündür.

 

Cinlər - Şumer, Mesopotamiya abidələrinə görə Nerqalın idarə etdiyi cəhənnəmin qapısını gözləyirlər. Qədim Misirin “Ölüm şahlığında olanlar” kitabına görə isə onlar gizli Sokaris (Quranda Sokar: 54:48, 74:26-28,43) mağarasını qoruyurlar. Misirdə, Naq Hammadidə tapılmış “Həqiqətin şahidliyi” mətnlərinə görə, onlar Süleyman peyğəmbərin əmri ilə Yerusəlim şəhərini tikmişlər və orada da bağlanıb qalmışlar. Tarixçi M. Xorenatsi isə cinləri - marlar ölkəsi ilə, yəni Midiya ərazisində mövcud olmuş Süniklə bağlayır. Quranda cinlər - Allahın xüsusi olaraq ona qulluq etmək üçün təmiz oddan, yəni ilkin materiyadan yaratdığı keşikçilərdir (Quran: 51:56, 55:15, 15:27, 72:5,7). Başqa mənbələrə görə cinləri Makidoniyalı İskəndər Kaspı dənizinin sahillərindəki dərəyə qovub, onları böyük qaya ilə bağlamış, Herakliya ilə Kaspi qapılarını açaraq onları buraxmışdır. Belə çıxır ki, cinlər məntəqəsi qədim mənbələrdə “Ölüm şahlığı” adlandırılan ruhlar dünyasının rəmzidir və bu dünyaya beyət üçün göndərilən İmam Əli isə qədim mənbələrdəki qəhrəman Heraklın obrazıdır və s.

 

Bütün bu yazılanlardan belə nəticə çıxarmaq olar ki, Novruz bayramı - insanın yaranışının, onun fiziki ölümündən sonra da ruhunun əbədi yaşaması üçün Allah tərəfindən yaradılmış ruhlar dünyasının yaranışı bayramıdır. Bunlar haqda daha dəqiq məlumat isə, müəllifi olduğum “Batini-Quran” kitabında verilmişdir.

 

Firudin Gilar Bəg