Talışlar haqda bilmədiyimiz həqiqətlər
Bu yaxınlarda FB sosial şəbəkəsində, özünü talış adlandıran bir qrup insanın, Yardımlı rayonu toponimlərinin talış dilində olması iddiasının şahidi oldum. Ümumiyyətlə, son dövrlərdə bu şəbəkədə “talış”ların özlərini “ari” irqinə mənsub ali insan kimi qələmə vermələri və azərbaycanlılardan üstün olmaları ilə bağlı yazılara tez-tez rast gəlirəm. Hər dəfə bu mövzunun mübahisəyə səbəb olduğunu nəzərə alaraq, birdəfəlik bu məsələyə aydınlıq gətirmək qərarına gəldim.
Talış kimlərə deyilir? Mənbələrdə Talış dağları dedikdə hansı dağlar nəzərdə tutulur? Bu və digər suallara cavab vermək üçün mənbələrı diqqətlə, tam və köklü surətdə araşdırmaq lazımdır ki, bütün suallar da birdəfəlik öz cavablarını tapsın. Bu mənada mən, sufilərin batini məntiqi ilə elmi araşdırma aparmaq qərarına gəldim və nəticəni oxuculara təqdim edirəm.
Qəbul olunmuşdur ki, Talış dağları – Burovar, Peştəsər dağ silsiləsidir və İranda Elbrus və Savalan dağları ilə birləşir. Bu ərazidə yaşayan əhalinin çox böyük əksəriyyəti Azəri türk tayfalarıdır. Bu ərazilər ən qədim dövrlərdə Ərdəbil vilayəti hesab edilmişdir və Ərdəbil xanlığına aid edilmişdir. XVIII əsrin əvvəllərində Azərbaycan torpaqları inzibati cəhətdən dörd vahidə bölünürdü ki, Ərdəbil mahalı heç bir bəylərbəyliyə daxil edilməyərək, Səfəvi nəslinin müqəddəs ocağı kimi, şah xanədanı hesab olunurdu.
XVIII əsrin ortalarında Astara, Lənkəran ərazisində Talış xanlığı yarandı və “Əxbərnamə” kitabına görə bu xanlığı yaradan Seyid Abbas bu əraziyə, Ərdəbilin Xalxal mahalının Hir kəndindən köçmüşdü. Mənbələrə (“Cəvahirnameyi Lənkəran”) görə, Seyid Abbas - Həzrəti Məhəmməd peyğəmbərin törəmələrindən olmuşdur və ərəb mənşəlidir. Deməli, Talış xanlığını yaradanlar ərəb əsilli seyidlərdir və biz ilk növbədə buranın ərəb sakinlərinin kökünü araşdırmalıyıq.
Ən qədim mənbələrdə Ərəb ölkəsi, Ərəbistan deyəndə, indiki Ərəbistan yox, Midiya ərazisində mövcud olmuş Ərəb ölkəsi nəzərdə tutulurdu. Belə ki, hələ e. ə. VIII əsrə aid Assuriya yazılarında, qədimdə Midiya, indi isə Yardımlı adlanan rayonun ərazisində “Şərqin ərəbləri” (dəqiq: “Günəşin çıxdığı yerin ərəbləri”) ölkəsinin adı çəkilir (И. Дьяконов, «История Мидии», М-Л.1956, səh. 219-221). Mən, “Assuriya – qədim Azərbaycan ölkəsidir” adlı məqalədə göstərmişəm ki, qədim Assur, Misir və s. mənbələrinə görə, Marduk Allahı – teurqiya, yəni qurbankəsmə və magik rituallar vasitəsi ilə, Midiya göylərində qurban ruhlarından cənnət yaratmışdır (http://gilarbek.blogspot.com/2013_10_01_archive.html). Assur, Misir Allahlarının pirlər (fironlar) nəsli də burada ölümsüzlük qazanmışlar.
Dahi Azərbaycan filosofu Şihabəddin Yəhya Sührəvərdi, özünün “Şərq” fəlsəfəsində də, Şərqi - coğrafi məkan mənasında yox, metafizik mənada göstərir. Sührəvərdi fəlsəfəsinin araşdırıcısı A. Korben qeyd edir ki, Sührəvərdi ezoterizmi, Şərq rəmzi altında ruhun mənbəyi olan Mələkütü (mələklər aləmi) nəzərdə tutur (Ислам, «Рассветное познание восточниги шейха», http://angel.org.ru/2/sohrpred.html). Deməli, Sührəvərdi məntiqinə görə də mənbələrdəki “Şərqin ərəbləri” ölkəsi - Midiya göylərində yaradılmış ruhlar dünyası mənasındadır. Yunan mifologiyasında da “Ərəb” (Ereb) rəmzi xaosu, yəni göyləri bildirir ki, sufizmdə bu göylər - böyük boşluq, ilkin materiya mənasını verir.
Əhdi-Ətiqdə də “Şərq” rəmzi Ərəbistana aid edilirsə, Alban və erməni mənbələrində “Şərq” dedikdə məhz Albaniya ölkəsi nəzərdə tutulur («Историческая география Азербайджана», Б., 1987, səh. 67). Erməni mənbələrində, Midiya ərazisində (Sünik) böyük səhra tikilməsi haqqında geniş məlumat verilir. Tarixçi Arakel Təbrizli yazır ki, paronterlər (fironların ruhları) əzəli Ermənistanda, yəni Sünikdə səhra tikib bərqərar etdilər. Sünikdə tikilən bu səhranı Arakel - “mələklərin yaşadığı məskən və müqəddəs səhra” adlandırır. Burada, böyük səhradakı “Atalar monastrı”nda, ölmüşlərin ruhları yaşayış üçün bərqərar olurlar. Arakelə görə, ölmüşlərin ruhları bu səhradan çıxanda ölümcül vəziyyətə düşürdülər və s. (Даврижеци А. Книга историй. М.1973, böl.24,51). Bu o deməkdir ki, ölmüş insanların ruhları məhz burada, yəni göy Ərəbistanı olan Albaniyada yaradılmış xüsusi “səhra”da yaşamağa uyğunlaşmışlar. Buradan kənarda isə ruhlar üçün yaşayış yoxdur. Belə çıxır ki, mənbələrdə - “dağ və səhralarda dolaşan qüdrətli midiyalılar” dedikdə - Midiya dağları və ilkin materiya səhralarında ekstatik vəziyyətdə “dolaşan” midiyalılar, yəni tərikə yolunu gedən sufi türklər başa düşülməlidir. Mən “Ledun elminin əsasları” adlı məqaləmdə bunlar haqda daha geniş məlumatlar vermişəm (http://gilarbey.blogspot.com/2013/03/ledun-elminin-saslar.html).
Ərəb geneoloqlarına görə, indiki ərəblər əsl ərəblər deyil. Əsl ərəblər mifik “Ad”, “Samud”, “Amalik”, “Casim”, “Cadis” və s. tayfalardır ki, islama qədər köçüb getmişlər (Təbəri, I/215). “Cadis” rəmzi - kadus tayfa adının ərəb variantıdır və kaduslar Midiyanın əzəli sakinləri hesab olunurlar. Kadus rəmzi yunan mənbələrində Qades - ölüm şahlığı və onun qapısı sayılırsa, yəhudi, ərəb mənbələrində bu rəmz Qüds, yəni Yerusəlim kimi qeyd olunur. Tarixçisi M. Xorenatsiyə görə, Yerusəlim (Qüds) şəhəri tikilib qurtardıqdan sonra Gel adlandırıldı (М. Хоренаци, I/60). Gel isə Alban, erməni mənbələrində - qədim Midiya ərazisində mövcud olmuş Gelarküni elidir. Deməli, Midiya kadusları adi tayfa yox, ölüm şahlığı, cənnətlə bağlı tayfa olmuşlar.
Tövratda kadus rəmzi Kades (Kades-Varni) kimi keçir və Xanaan torpağında şəhər, böyük və dəhşətli səhra və s. kimi qeyd olunur. Yəhudilər Kades düzündə iki dəfə düşərgə salaraq yerləşmişlər (Библия, Быт,14:7, Числ.13:27, 20:1, və s.). İzrail oğullarının bütün qırx illik səyahəti Sin (Sinay/Süni) və Kadis səhralarının da daxil olduğu böyük və qorxunc Faran səhrasında keçmişdir (Библия, Втор.1:12, Числ.10:12, və s.). Bu isə o deməkdir ki, Sünikdə (Süni/Sin) “tikilmiş” səhra elə Kades/Kadis səhrasıdır.
Əhdi-Ətiqdə kadus (kuddus, əqdəs) rəmzi - kodeş (kdsh) kimi də yazılır və müqəddəs mənasını verir. İslamın “müqəddəs” sözü də - əqdəs, kuddus və s. rəmzlər kimi kadus rəmzindən yaranmışdır. Lakin Kuddus/Qüddus, yəni kadus rəmzi eyni zamanda Allahın 99 şərəfli adlarından biridir. Deməli, qədim Midiya əhalisi olan kaduslar bilavasitə Allahla bağlı olan müqəddəslər nəslidir.
Krutiskoy və Kolomenski Yuvenali mitropolitinin nitqində bildirilir ki, “müqəddəs” sözü Əhdi-Ətiqdə semit kökü olan “kodeş” (kdsh – müqəddəs) ilə bağlıdır. Bu kök (kdsh) Əhdi-Ətiq yazılarında 830 dəfə, aramilərin “kadiş” (kaddish, müqəddəs) variantı isə Daniil peyğəmbərin kitabında 13 dəfə çəkilir. “Kadeş” və “kadiş” sözləri (kadesh i kedeshah) demək olar ki həmişə bütpərəst dini təcrübəsi ilə assosiasiya olunur: “kadiş” (kaddish) bəzi yerlərdə Allahlara aid edilir. Digər yerlərdə isə bu kökdən olan Əhdi-Ətiq sözləri Yəhva Allahına, onu şəxsiyyətinə və onunla bağlı olan şeylərə aid edilir. Ümumilikdə isə “kodeş” sözü Əhdi-Ətiqdə dini termindir və onu Tanrıya aid etdikdə müqəddəs mənasında işlənir. Əhdi-Cədiddə, “kodeş” sözünün ekvivalenti - yunan sözü olan “osiotis”, “aqiotis”, “aqiosini” və “aqiasmos” sözüdür. Bununla belə, bu mənanın çatdırılmasının əsas xarakter termini “aqios” (230 dəfə), “aqiazo” (27 dəfə), eyni zamanda “osios” və “ieros” terminləridir. Bunlarda, “kodeş” sözünün əsas ekvivalenti - “aqios” rəmzi ətrafında olan qrupdur. Əhdi-Ətiq sitatlarında “osios” – “Kodeş İsrael” (Kedosh Yisrael), yəni Müqəddəs İsrail sözünün ekvivalentidir ki, onu Əhdi-Cədid müəllifləri Xristə (İsaya) (Библия, Деян.2:27, 13:35) və ya Allaha (Библия, Откр.16:5) aid edirlər. Əsas məsələlərdən biri də odur ki, müqəddəs sözü Əhdi-Cədididə əsasən Allaha və tez-tezdə Allah ruhuna aid edilir. Eyni zamanda bu sözlər xristianlara da aid edilir və buna həvari Pavelin naməsində rast gəlmək olar. Xristianlar “müqəddəs”i – “aqi”, “aqiya” adlandırırlar. Bu ifadə Əhdi-Ətiq köklüdür və “Allaha qulluq və onu şöhrətləndirmə üçün ayırılmışlar” mənasındadır və s. (http://www.orthodox.spbu.ru/kanoniza.htm). Əgər biz “aqi”, “aqiya” rəmzinin, indi də seyidlərə aid edilən “ağa”, “ağayi” sözü olduğunu nəzərə alsaq, razılaşarıq ki, kadus sözünün ekvivalenti kimi işlədilən “aqios”, aqiazo” rəmzi də Oğuz mənasındadır və Oğuz müqəddəsləri olan seyid-bəglərə aid edilməlidir. Rusların Qospod rəmzi də bu mənada Aqios-Apet, yəni Oğuz-Yafət deməkdir.
Bütün bunlardan isə o nəticə çıxır ki, bu gün seyid adlandırdığımız kaduslar nəsli tək islamın deyil, yəhudi və xristianların da müqəddəsləri hesab olunmuşlar. Mən, “Qurandakı İsrail oğulları – Azəri bəgləridir” adlı məqaləmdə bütün yəhudi peyğəmbərlərinin məhz Azərbaycanın türk seyid-bəglərinin nəsli olmasını sübut etmişəm (http://gilarbek.blogspot.com/2012/08/qurandak-israil-ogullar-azri-bglridir.html). Belə çıxır ki, talışların kökündə duran seyidlər - Azərbaycan türkləri olan seyid-bəglərdir və mənbələrdə onlar Kodeş-İsrael (Kadus-İsrail), yəni İsrail müqəddəsləri hesab olunurlar.
Türk mənbələrində Talış rəmzi Töliş və ya Tolis kimi yazılaraq, Göytürk xaqanlığına aid edilir və Türk Budunu adlandırılır. “Moyun Çor” abidəsində türk xanı Tolis iddia edir ki, o Tanrıda olmuş və orada El yaratmışdır. Orxon Yenisey abidələrindəki Mogilyan və Gültəkin mətnlərinin ilk sətirlərində isə türk xanı iddia edir ki, məhz O, Tanrıtək Tanrı yaratmış və Tanrıtək Göydə yaranmış bilici türk xanıdır (Ə. Rəcəbov, Y. Məmmədov, “Orxon – Yenisey abidələri”, B, 1993, səh. 104). Türklərin göydə Tanrı, yəni Allah yaratması mənbələrlə də təsdiqlənir. Bu mənbələrdə “türk” sözü “teurq” kimi yazılır ki, Batin elmində bunlar eyni mənalı sözlərdir. Xalkidli Yamvlix, özünün əsas kitabı olan “Misir sirləri haqqında” kitabında teurqları Misir maqları kimi göstərir və bildirir ki, onların son məqsədləri - ruhlarının yaradıcı Allahla vəhdətidir (А.Ф.Лосев, “История античной эстетики”, http://psylib.ukrweb.net/books/lose007/txt40.htm). Deməli, seyid talışlar – Göytürk, yəni Göydə yaradılmış türk xaqanlığının - cənnətin əhlidir. Məşhur fransız filosofu, şeyx titulu almış Rene Qenon da “seyid” sözünü – “peyğəmbər” kimi tərcümə etmişdir ki, bu da Talış seyidlərin yəhudi (Ya-Xuda) peyğəmbərlərinin nəsli olması deməkdir.
Qədim Şumer ədəbiyyatında Talış [TLŞ] rəmzi ilə eyni mənalı Tilos [TLS] rəmzi cənnətin adı kimi keçir və araşdırıcı Piter Kornuelə görə Tilos – Dilmun cənnətinin digər adıdır. Tilmun/Dilmun isə - “ölmüşlərin ruhlarının o dünyada xoşbəxtliyi daddığı yer”dir. Məşhur araşdırıcı Kramer hesab edir ki, Dilmun – Allahlar monastırı mənasındadır və o Zaqros dağ silsiləsinin arxasında, İran ərazisində yerləşir. Çünki, epik rəvayətlərdə o, dağlar arxasındakı uzaq ölkədə - “Günəşin çıxdığı yerdə” yerləşir. Cənnət haqqındakı şumer mifinin öz tərcüməsinə əsaslanaraq Kramer, Dilmunu – “təmiz”, “nurlu” və “şəfəq saçan” torpaq kimi təsvir edir. Bu, “Ölməzlər ölkəsi” olmuşdur, oranın sakinləri nə xəstəlik, nə ölüm bilməzdilər. Qədim Şumer ədəbiyyatının bu yer cənnəti, heç şübhəsiz ki, Adəmin günah işlədənə qədər yaşadığı bağdır və bura xoşbəxtlik, hüzur yeridir və ən əsası təhlükəsiz yerdir («Генезис цивилизации. Откуда мы произошли…», Эксмо, M., 2002, səh. 267,271,275). Talış dağlarının ərazisindəki Dilmun ölkəsinin - “əhalisinin xoşbəxtliyi daddığı yer” adlanması, buranın əhalisinin elə, mənbələrdə “zamanı qabaqlamış və tam xoşbəxtliyə çatmış” Deyləm türkləri olması deməkdir. İbn Xassula görə məhz deyləmlər, zamanı qabaqlamış və tam xoşbəxtliyə çatmışlar (İbn Xassul “Türklərin digər döyüşçülərdən üstünlüyü və böyük sultanın mövcudluğunun qədir qiyməti”). Bu isə o deməkdir ki, Talış dağları – dünyanın ən xoşbəxt insanları olan türk seyid-bəglərinin yaşadığı müqəddəs dağdır.
Sufizmdə Tolis/Tilos [TLS] rəmzi Atlas [TLS] rəmzi ilə də eyni məna ifadə edır. Herodota (IV,184) görə, Atlas [TLS] dağında atlantlar (atlantidalılar) yaşamışlar və məhz bu dağ göyün sütunu sayılmışdır. Əflatun bildirir ki, Atlantida adasında - dəniz Allahı Poseydon ölümlü qadın Kleytodan olan öz şahlar nəslini yerləşdirmişdir (Платон, «Критий», http://www.dp5.ru/index.php/-2/71538-platon-kritij-s-doc.html). Sufizmdə Kleyto rəmzi Kelt/Kelat/Gelad/Xelat rəmzləri ilə eyni mənalıdır ki, Xelat da Azərbaycan atabəglərinin malikanəsidir. Quranda Xelat rəmzi Xüld kimi qeyd olunur və cənnətin adı kimi keçir (Quran, 25:15). Lakin nəzərə alsaq ki, Xelat/Gelad eli - Heraklın Yexidna ilə “izdivacı”ndan doğulmuş sak, skif şahlarının Gileya/Gel elidir, razılaşarıq ki, atlantlar (atlantidalılar) Azərbaycan atabəgləri (seyid-bəglər) olmuşlar və Talış dağlarında yaşamışlar.
Digər tərəfdən, Atlas, yəni Tilos dağı göyün sütunu hesab olunur ki, Quranda “sütunlar şəhəri” – İrəm adlanır (Quran, 89:7). Yəmənin Sana şəhərindən olan məcnun şair Əbdül Həzrətin “Nekronomikonun sirri” (“Əl-Əzif”) kitabına görə sütunlar şəhəri olan İrəm Zat əl-İmad şəhəri Böyük boşluqda, yəni göydə tikilmişdir. Rəvayətə görə, bu şəhəri Ad oğlu Şəddadın əmri ilə, qızıl və gümüş kərpicdən cinlər tikmişlər. Digər mənbələrə görə isə, cinlərin bu dünyada tikdiyi yeganə şəhər, Süleyman peyğəmbərin Allah üçün inşa etdirdiyi Yerusəlim (Qüds) şəhəridir ki, tikilib qurtardıqdan sonra Gel adlandırılmışdır. Gel eli isə Talış dağlarındakı Gelarküni elidir. Bütün bunlar isə onu göstərir ki, zamanı qabaqlamış və tam xoşbəxtliyə çatmış Deyləm türkləri elə Talış dağlarının əhalisi olan seyid-bəglərdir (atabəglər). Əgər biz Əflatunun – bütün hər şeyin yalnız bir hadisədən başlanması və bütün yazılı, şifahi ədəbiyyatın da bu hadisə ilə bağlı olması fikrini nəzərə alsaq, razılaşarıq ki, insanın yaranması və bəşəriyyətin inkişafı məhz Azərbaycanın Talış dağlarında yaşayan Azəri türk seyid-bəglərinin hesabına olmuşdur və onlar dünyanın ən qədim və ən müqəddəs sakinləridir.
Bu gün, keçmiş adı Vər-Gədüz (Tövratda Kades-Varni) olan Yardımlı rayonunun türk seyidləri iddia edir ki, “biz Yəmən vilayətindən gəlmişik və biz adi adam deyilik, çünki biz Allahın nurundan yaranmışıq”. Türk seyidlərin Allah nurundan yaranması, onların adi insandan fərqli, Kamil İnsan nəsli olması və Allahla vəhdət təşkil etməsi deməkdir. Seyidlərin Yəməndən gəlmələri isə, onların Ümmandan, yəni göy dəryaları, göy suları mənasında olan ilkin materiyadan yaranmaları mənasındadır. Mənbələrdə göydən gəlmələr dedikdə, Mesopotamiyanın məşhur şahlar nəsli olan kutilər sülaləsi nəzərdə tutulur ki, onların hakimiyyəti də mifik dövrlərdən – “çar hakimiyyəti”nin “Göydən yerə” endiyi dövrlərdən başlanır (А. Оппенхейм, Древняя Месопотамия. М., 1980, səh.146). Kuti rəmzi bizlərə Qut/Qad/Xud və s. kimi tanışdır ki, bu rəmzlər Allah mənasındadır. Bu Xudalar nəslinin nurunu, ruhunu (İssi) daşıyanlar isə “Kut-issi”lər, yəni kaduslardır. Talış rəmzi də bu mənada “Tala-İssi” deməkdir ki, bu da Allah Talanın ruhunu daşıyan seyid-bəglərə aid rəmzdir.
Yardımlıda dünənə qədər, seyid-bəglər tanımadığı adama rast gələndə – “Kimlərdənsən? Seyidsən ya avamsan?” deyə soruşaraq, insanları iki qrupa – kamil və adi insan qrupuna bölərdilər. Seyid-bəglərin, ölümsüz Allahlar nəslinin nümayəndələri olması el arasındakı misalda da qalmışdır: “Avam (adi adam) doyunca, molla ölüncə, seyid isə öləndən də sonra yeyir”. Seyidlərin öləndən sonra da qidalanmaları, onların Şah İsmayıl Xətainin bidin (Türk budunu) mülhidləri, yəni mələk nəsli olması və ruhlarının öləndən sonra da yaşamaları deməkdir. Bu və digər rəmzlərlə bağlı mən, Batini-Quran kitabımda və çoxsaylı məqalələrimdə izah vermişəm.
Bu gün özünü ali irq sayan və “talış” dilində danışan “qəhrəmanların” sitat kimi gətirdiyi rus mənbəsində, talış dilində danışan tayfa kimi - Allar, Perimbel və Dılaqardə tayfaları qeyd olunur (В. Легкобытов, «Талишинское ханство. – Обозрение Российской владений за Кавказом в статическом, этнографическом,топографическом и финансовом отношениях», СПб, 1836, III hissə). Əsl talış tayfası sayılan bu tayfalar haqda bəzi məlumatlara nəzər salaq.
Talış tayfası kimi qeyd olunan Allar tayfası türk seyid-bəglərinin nəslidir və həmişə də Azəri türkcəsində danışmışlar. Allar/Alarlıların bütün qocaları, ağsaqqalları bildirirlər ki, Alar tayfası Gilar və Arvana tayfaları ilə əmiuşaqlarıdır. Cəlilabad rayonuna və digər ərazilərə köçmüş Alar nəsli Yardımlı Alarından başlanır və deyilənə görə 18-ci əsrdən Rusiyaya qədər səpələnmişlər. Gilar (ərəb. Cəlair) tayfalarının da əksəriyyəti əsasən Cəlilabad və digər rayonlara köçmüşlər. Arvana tayfası haqqında dəqiq məlumat olmasa da o məlumdur ki, Hürri dilində Arvana - “hökmranlar” deməkdir. Sufi məntiqi ilə ehtimal etmək olar ki, İrəvan xanlığını, Səfəvi şahlarının əmri ilə Arvana seyid-bəgləri yaratmışlar. Deməli, Allar tayfası təmiz türk seyid-bəglərinin nəslidir və onun, “talışca” danışan adi insanlara heç bir aidiyyəti yoxdur. Bu ən qədim Talış türk budunudur.
Perimbel tayfası da Yardımlı rayonunun Perimbel kəndində yaşayan seyidlərdir və bu kənd Gilar kəndinin təxminən bir km məsafəsində yerləşir. “Əxbarnamə” kitabına görə də, Talış xanlığının vuran qolu Perimbel seyidləri olmuşlar ki, bunlar da təmiz türk seyid-bəgləridir. Bu tayfa pirlər, yəni qədim Misir fironlarının nəslidir və ən qədim Misir mənbələrində Perimbel eli – Pirembole kimi qeyd olunub ki, bunlar da tərikə yolunu keçmiş qədim teurqlar – türklər nəslidir. Perimbel talışları da ən qədim atlantların, oğuzların törəmələridir və bunların indi “talışca” danışan adi insanlara heç bir aidiyyəti ola bilməz.
Talış tayfası kimi qeyd olunan Dılaqardə ilə bağlı toponim, bildiyim qədər Lənkəranda, Fizulidə, Şuşada olmuşdur ki, Fizuli və Şuşanın əhalisi də türk tayfalarıdır və onların “talışca” danışanlarla əlaqəsi yoxdur. Dılaqardə rəmzi - Dil və Qard rəmzlərindən ibarətdir və Batin/Ledun elmində bu rəmz – “Allah Talanın elində yaşayan Qor yoluyla gedənlər” deməkdir. Bu isə elə Allah dağlarında yaşayan seyid-bəglər mənasındadır və bunun da indi “talışca” danışan adi insanlara aidiyyəti yoxdur. Ümumiyyətlə, bütün Talış xanları seyidlər olmuşlar ki, bunlar da Azəri türkləridir. Talış dağları dedikdə isə Yardımlı rayonunun Perimbel, Gilar və bu yaşayış məntəqələrin daxil olduğu dağ silsiləsi nəzərdə tutulmalıdır.
Özünü talış adlandırıb, “talışca” danışan insanların da içində seyidlər, şıxlar (sak) var ki, onlar da əsl Azəri, yəni Asar/Osiris Allahının törəmələridirlər. Asar/Əsər/Osiris, yəni Azər rəmzi cənub bölgəsində PeştƏsər, PirƏsər (Pirəsor), KürdƏsər, BilƏsər, ŞağlƏsər və s. yaşayış məntəqələri və toponimlərində qalmışdır. Bu gün bu ərazilər cənub bölgəsi hesab olunsa da, qədimdə, Azərbaycan bütöv olanda, bu ərazilər bütöv Azərbaycanın mərkəzi sayılırdı. Mənbələrdə məhz əsl Talış seyid-bəgləri - şahsevənlər, qızılbaşlar, mülhidlər, batinilər, nizarilər və s. adlanırdı. Bu el – Ra-Amon/Rəhman Allahın Özünə qulluq üçün xüsusi yaratdığı hökmranlar nəslinin elidir və bunları digər xalqlarla, əsasən də adi insanlarla qarışdırmaq mümkün deyil. Bütün yazılı ədəbiyyatda qeyd olunanlar məhz Azəri müqəddəslərinə həsr olunmuşdur. Adi insanlar isə qədim mənbələrdə yazılarada qeyd olunmağa layiq görülmürdülər.
Mən, “Pars – Azəri piri deməkdir” adlı məqaləmdə, “pars” rəmzinin “pir”, “pir ruhu” mənasında olmasını, əsl parsların da Azəri türk seyid-bəgləri olmasını elmi sübut etmişəm” (http://gilarbek.blogspot.com/2013/12/pars-azri-piri-demkdir_31.html). Yazılanlara görə, Savalan dağları və Azərbaycanın digər ərazilərindəki kəndlərin əhalisi müxtəlif dillərdə danışırmışlar ki, bu dillərin sayı mənbələrdə hətta 360, 72, 26 və s. qədər göstərilir (məs. İbn Hövqəl – 360 dil). Tövratda isə xüsusi nəzərə çatdırılır ki, Babil qülləsi tikilib qurtardıqdan sonra Allah, ilk insanların dilini dəyişib, onları dünyaya səpələdi ki, bu sirləri heç kim bilməsin. Babil qülləsi isə bilavasitə Talış dağlarının altında gizlədilmiş Etemenanki zikkuratının Esagil məbədidir və s. Deməli, rus mənbəsində “talış” dili adlandırılan dil - Ərdəbil və Yardımlı ərazisindəki əhalinin danışdığı Azəri türklərinin dilidir ki, bəzi səslərin uzadılması, ləhcə etibarilə “talış” ləhcəsinə çox bənzəyir. Lakin bütün sözlər türk sözləridir.
Bu gün özünü talış adlandıran və fars dilinə bənzər dildə danışan bir qrup insan, Azərbaycanı parçalamaq istiqamətində işlər aparırlar. Aydın məsələdir bu insanlar, əsli-kökü olmayan və seyid-bəglərin “avam” adlandırdıqları adi insanlardır ki, savadsızlıqlarından türk seyid-bəglərinin tarixini və şöhrətlərini mənimsəmək istəyirlər. Bu insanlarda məntiqsizlik, avamlıq o səviyyədə aşağadadır ki, bunlar, seyid-bəglərin Rəhman Allahı “Cəddim” adlandırmasının mənasını anlamırlar. Bu insanlar başa düşmürlər ki, Allah, Azəri seyid-bəglərini, yəni İsrail oğullarını mənbələrdə “Mənim xalqım” adlandırır və axirətdə də Öz xalqına görə böyük qırğın törədəcəyini, axirət məhkəməsi quracağını söz vermişdir.
Azərbaycanı parçalamağı qarşısına məqsəd qoymuş insanlar əsasən, əlindən bir iş gəlməyən, həyatda öz yerini tutmamış, lakin iddialı insanlardır ki, milli söhbətləri ortaya atıb, insanların milli heysiyyatından istifadə edərək, özünə vəzifə, şan-şöhrət və s. qazanmaq istəyirlər. İranın 60 faizdən çox əhalisi Azəri türkləridir. Lakin onlar İranın parçalanmaması naminə milli söhbətlərə ehtiyatla yanaşırlar. “Parçala – hökm sür” siyasəti ilə ölkələr dağıdan Qərb siyasəti də belə separatçılara maliyyə dəstəyi ayırır ki, bu ölkələri öz təsirində saxlasın və onların maddi resurslarını mənimsəsin. Mən, Talış qardaşlarıma məsləhət görərdim ki, Azərbaycanı parçalamaq istiqamətində iş aparan separatçılara özləri cavab versinlər.
Qədim Misir mənbələrinə görə, dünyaya hakim kimi gəlmiş Azər (Asar/Osiris) axirət yaxın, qardaşı Set tərəfində 14 hissəyə parçalanıb öldürülür. Lakin axirətdə, oğlu Qor və arvadı İsida tərəfində yenidən dirilir və dünyaya sahiblik edir. Bu gün Azərbaycan parçalanmış vəziyyətdədir. Deməli, Allahın Azəri diriltməsi sadəcə vaxt məsələsidir. Onu öldürmüş Set (Satana/Şet/Şeytan) isə qədim yazılara görə, axirətdən sonra məhv olacaqdır. Axirət - Günəş Oğulları ilə Zülmət Oğullarının mübarizəsinin zamanıdır. Ağıllı insanlar, bu mübarizədə şeytan tərəfdə yox, Allah tərəfində olarlar ki, sonrakı qızıl əsrdə də xoşbəxt yaşasınlar.
Firudin Gilar Bəg
www.gilarbeg.com